Joël (Jo) van Essen werd geboren in Dalfsen op 13 december 1874. Zijn ouders waren Salomon van Essen (Dalfsen 20.3.1839 – 20.3.1886) en Sophia Joles (Meppel – Dalfsen). Hij had een broer die Israël van Essen heette (Dalfsen 29.6.1873 – 23.11.1944), getrouwd met Betje Levie; na de oorlog woonde Betje – alleen – op de Hanekamp in Zwolle. Zijn zus was Doortje van Essen, de echtgenote van Arthur Troostwijk.

Joël verkocht stoffen en boerengoed. Als jongeman bezocht hij zijn klanten, van huis aan huis, op zijn fiets, die tevens voorzien was van een mand met materialen.

Hij trouwde in Zutphen op 28 april 1915 met Grietje (Gré) Hoek, geboren in Vorden op 23 februari 1886. Ze woonden in de Sassenstraat 26 in een rond hoekhuis (al jaren zit daar een Chinees restaurant in, eerst Wong Chow en nu Yang Zhing).

Pand Sassenstraat 26, Zwolle in 2011 Bron: restaurantengids internet

Op de benedenverdieping van hun woonhuis begon Joël een winkel; ook daar verkocht hij stoffen aan de boeren. Elke vrijdag stond er een koffieketel in de ruimte achter de zaak, de boeren kwamen dan van heinde en verre om stoffen te kopen, onder het genot van een kopje koffie en vaak ook met een lekkere sigaar erbij.
Joël en Grietje waren volle neef en nicht, ze besloten om geen kinderen te krijgen, aangezien ze bang waren voor genetische problemen. Joël en Grietje waren goede vrienden van Sam en Fijtje Elte-Heijselaar uit de Wilhelminastraat 47. Anneke Barwahser-Elte, dochter van de Eltes, heeft goede herinneringen aan het echtpaar van Essen. Vooral dankzij haar is dit deel tot stand gekomen. Ze bezaten een houten vakantiehuisje in Epe, midden in het bos, zonder electriciteit, dus ‘s avonds was er enkel  kaarslicht,er werd gekookt op een petroleumstel en water kwam uit de pomp. De kinderen Elte haalden er hun hart op.

Van links naar rechts: Greet Elte, Grietje van Essen, Anneke Elte en Joël van Essen, voorjaar 1939 in het vakantiehuisje te Epe. Vooraan:
onbekend jongetje. Bron: Anneke Barwahser-Elte

Joël en Grietje waren traditionele Joden. Voor hen was de voortzetting van het Jodendom van belang. De Eltes brachten er vele vrijdagavonden door, ze kwamen graag bij hen en de drie kinderen werden door hen verwend.

Het echtpaar van Essen was bekend in de Joodse gemeenschap van Zwolle. Joël van Essen was bestuurslid van de Joodse gemeente Zwolle, samen met Arthur Troostwijk (voorzitter) en met Mr. David Sanders. In de oorlog richtten zij samen het zogenaamde ‘Vluchtelingen Committee’ op.

Joël en Grietje vierden hun 25-jarig huwelijk in mei 1940 (Lag Ba’omer, de 33e dag na Pesach) in de vorm van een donatie aan het Joods Nationaal Fonds (1ste bladzij) Bron: Mirjam Kan

In het boek ‘Strootje in de Maalstroom’ (bladzij 97)  staat geschreven dat Millie het moeilijk had bij het echtpaa r van Essen, met name vanwege een gespannen relatie met Grietje, die slecht tegen de gevaarlijke situatie uit die tijd kon. Blijkbaar had Millie geen alternatief. Zij werd opgepakt en ze kwam om in Sobibor op 21 mei 1943.

Op 6 april 2014 wordt er een Struikelsteen (Stolperstein) gelegd op de stoep voor de hoofdingang van het huis van de van Essens, ter herinnering aan Joël van Essen, vermoord in de oorlog.

Op 14 april 1956 vulde mevrouw van Essen een formulier in van Yad Va’Shem (de Israëlische organisatie in Jeruzalem die op vele manieren de omgekomen joodse mensen herdenkt) in het Hebreeuws. Ze legt vast in eigen handschrift dat Joël geboren is in 1885 en omkwam in Kamp Vught op 15 mei 1943.

Bron: Database Yad Va’Shem

Oktober 2013 nam mevrouw Riet Voskamp-Boer geboren in Zwolle op 3 december 1943) contact op. Er was bij hun ingebroken. Bij het doorvorsen van de ontstane ravage vond ze de nodige oude foto’s op zolder. Toen ze via de computer het van Essen-Hoek deel ontdekte, nam ze meteen contact op.

De moeder van mevrouw Voskamp, Mina (Mien) Boer-Toersen (Zwolle, 29.1.1905 – 29.3.1983), heeft vòòr haar huwelijk als inwonende hulp in de huishouding gedurende 8 jaar bij Joël en Gré van Essen gewerkt, van 1922 tot 1930.

Toen Mien pas in dienst was, vond ze een gulden onder het tapijt. Die legden vrouwen des huizes vroeger wel eens om te zien of de dienstbode wel eerlijk was. Mien was daar niet van gediend, ze gaf de gulden terug aan mevrouw van Essen en zei haar: “Als u dat nog een keer doet, ben ik weg.” Na die tijd was er wederzijds vertrouwen ontstaan en bleef Mien nog jarenlang werken.

In 1932 trouwde Mien met Henk Boer (Zwolle, 26.4.1906 – 11.6.1990). Gré heeft zolang ze leefde contact gehouden met Mien – ze mochten elkaar graag – en vanuit Israël heeft ze haar foto’s van zichzelf gestuurd.

Mina Boer-Toersen bezat een oude foto, die ze gekregen had toen ze nog bij de van Essens werkte:

Het blijkt dat Gré van Essen-Hoek in de oorlog via Theresienstadt in het concentratie-kamp Bergen Belsen terecht kwam. Van daaruit is ze, samen met 222 andere Nederlandse joden, uitgewisseld tegen Duitse Tempelieren en op 29 juni 1944 ondernam deze groep de reis naar het toenmalige Palestina. Ze staat dus ook op de lijst van uitgewisselden. Nadat Gré wist dat haar man, Joël, omgekomen was, is ze in Palestina, later Israël blijven wonen. Het adres dat we van haar hebben was Tsiporistraat 3 in Kiriath Bialik (stad boven Haifa):

Foto uit 1949 bij het vakantiehuisje ” Van links naar rechts: Henk Boer, zijn echtgenote Mien Boer-Toersen,Riet en Jan Boer (Zwolle, 1.10.1945 – Havelte, 22.3.2000). Rechts van Mien: Jan Boesenkool (12.11.1924 – 17.1.2008), een vriend van Henk en Mien Bron: Riet Voskamp-Boer

Tijdens haar verblijf in Epe leerde mevrouw van Essen de beide kinderen cantharellen zoeken. Dat was een bijzondere ervaring en genoten ze daar alledrie erg van. Circa 1946 ging mevrouw van Essen samen met Henk Boer het bos in in de buurt van ‘Heidelust’ en hebben ze de in de oorlog begraven spullen van de van Essens opgegraven.

In de oorlog bracht Henk Boer ‘s avonds in het donker, na de Sperr-tijd, regelmatig aardappels naar de Sassenstraat 26. Mevrouw van Essen plantte jaren later uit dankbaarheid een boom op naam van Mien Boer-Toersen (en familie) in het Joop Westerweel-woud. Dit was in het kader van het Joods Nationaal Fonds, de organisatie die voor het planten van vele bomen in Israël zorgde en nog steeds zorgt. Joop Westerweel was een bekende verzetsman, die tegen het eind van de oorlog gefusilleerd is.

Nadat mevrouw van Essen al een tijdje in Israël woonde, vroeg ze aan Mien Boer of ze een half schortje en een fluitketel op wilde sturen, omdat je dat in Israël niet kon kopen. Een poos later stuurde ze echter alles weer terug met de mededeling dat het schortje toch wel iets te vrolijk was voor een oude dame en dat er deuken zaten in het fluitketeltje; dit is waarschijnlijk tijdens het vervoer er in gekomen. Mien vond dit niet zo leuk, maar heeft er verder niet meer op gereageerd. Uiteindelijk bleven zij en mevrouw van Essen altijd corresponderen.

Bron: Riet Voskamp-Boer

Tot slot een foto van Riet en Henk Voskamp-Boer. Zij waren het immers die veel foto’s en informatie gaven.

Herfst 2013 Bron: Riet Voskamp-Boer